پایگاه خبری صنایع نیوز

معاهدات هسته ای ایران متضمن پیشرفت و امنیت

*بابازاده، حامد
دانشجوی دکتری فیزیک هسته ای دانشگاه مازندان
چكيده
در این مقاله سعی شده است بانگاهی گذرا به تاریخ فعالیت های هسته ای ایران  چه از نظر عمل در درون کشور در حوزه تحقیق و چه در برون کشور از لحاظ تعاملات بین المللی بپردازد. همچنین اقدامات طرفین غربی و آژانس نیز بررسی شده است. نتایج نشان دهنده برخورد دوگانه با موضوع دستیابی کشور به فناوری هسته ای است. رویکردی که بیش از هر موضوعی خط بطلانیست بر ادعاهای جبهه استکبار و اثبات کننده نیات غیر منصفانه این دولت هاست.
واژه‌هاي كليدي.: معاهده منع گسترش صلاح ، پادمان، پروتوکل الحاقی، آژانس بین المللی انرزی اتمی، آب سنگین

مقدمه
بعد از جنگ جهانی دوم مذاکرات برای خلع صلاح و کنترل تکنولوژی هسته ای آغاز شد. ایجاد و انعقاد معاهده  منع کسترش هسته ای NPT را میتوان معلول رقابت کشوهای بزرگ جهان برای دستیابی به سلاح هسته ای و حتی تلاش برای جلوگیری از دستیابی رقبایشان به این سلاح ها دانست . انفجار نخستین بمب اتمی جهان د سال 1945 توسط خلبانان امریکایی در هیرشیما Iثار وحشتناکی را از خود باقی گداشته بود]1 [. آمریکایی ها که به مدد این سلاح خودر را یگانه قدرت هسته ای جهان پ از چنگ جهانی دوم تلقی می¬کردند مایل نبودند کشور دیگری رقیب هسته ای آنها گردد. اما زود متوجه اشتباه محاسباتی خود شدند زیرا در سال 1949 اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی نخستین بمب  هسته ای خود ررا بانام Joe1 در قزاقستان منفجر کردند و غرب را در وحشت فرو بردند ]2 [. ورود امریکا و روسیه به جنگ سرد، مسابقه تسلیحاتی را در ابعاد گسترده در پی داشت.  در دهه 50 و 60 که امریکا و روسیه سرگرم مسابقات خود و حتی پیش رفتن تا یک جنگ تمام عیار هسته ای بعد از بحران موشکی کوبا بودند انگلستان اولین انفجار هسته ای خود را در جزیره مونته لاو در نزدیکی سواحل استرالیا انجام داد. بعد از انگلیس فرانسه در سال 1960 اولین آزمایش خود را در صحرای آفریقا انجام داد]3 [. ترس قدرت های جهانی در مورد از دست دادن انحصار خود در خصوص سلاح های اتمی سبب پدیدار شدن تلاش های جهانی برای مهار گسترش سلاح های هستهای ای پس از پایان جنگ جهانی دوم گردید. به تبع آن در سال 1946 مجمع عمومی سازمان ملل با تصویب قطعنامه ای کمیسیون انرژی اتمی سازمان ملل را بنا نهادند. هدف از تشکیل این کمیسیون ارائه راهکارهایی به منظور برچیدن کامل سلاح های هسته ای و استفاده از انرژی هسته ای تحت نظارت و کنترل بین المللی برای تحقق اهداف صلح آمیز و غیر نظامی بود.
اولین کشوری که به این عمل واکنش نشان داد آمریکا بود به این سبب طرح خود را با نام طرح باروخ به کمیسیون ارائه داد. از آنجایی که در ان زمان امریکا تنها کشور دارای بمب هسته ای بود  با پذیرش طرح باروخ آمریکا تنها کشور هسته ای باقی میماند به این سبب شوروی نسبت به این طرح مخالفت کرده و طرحی مشابه را به سازمان پیشنهاد کرد. این نگرانی ها و تلاش ها تا سال 1957 ادامه پیداکرد و در نهایت موجب تشکیل سازمان اژانس بین المللی انرزی اتمیIAEA) (در 1957 شد. هرچند که مقررات این سازمان دارندگان سلاح های هسته ای را ملزم به انهدام این سلاح ها ننموده و خیال دولت هایی نظیر آمریکا از این بات راحت کرده بود. نهایتا خسارتهای گسترده جانی و مالی ناشی از انفجار بمت اتمی در ژاپن و تولید پلوتونیوم در اثر سوخت راکتور های نیروگاهی، منجربه ایجاد تلاش گسترده بین المللی شد که  نهایتا پیشنوس  معاهده NPT در سال 1968 توسظ کمیته 18نفره ، به مجمع عمومی تسلیم شد و در نهایت در ژانویه 1968 به امضا61 کشور رسید]4 [.
در فصل دوم به بررسی تعهدات ایران و رفتار آژانس در مقابل تعهدات بیش از حد ایران خواهیم پرداخت.
تاریخ دیپلماسی ایران فرست ها و چالش ها
تلاش ایران برای دستیابی به انرژی صلح آمیز هسته ای برای به کارگیری آن در جهت توسعه و شکوفایی کشور دارای سابقه طولانی است. این فعالیت ها در برخی از زمان ها با حمایت و توصیه اکید آمریکا نیز بوده است به طوری که ایزن هاور اذعان داشته بود برای حفظ منافع آمریکا و جلوگیری از نفوذ شوروی کومونسیتی  لازم است ایران اتمی شود. در این راستا ایالات متحده یکی از مشوقان حکومت پهلوی برای تسریع فعالیت های هسته ای بوده و زمانی دیگر به دشمن شماره یک پرونده هسته ای ایران تبدیل شده است]5 [. نگاهی گذرا به تاریخچه این فعالیت نشان میدهد که فعالیت های هسته ای ایران از دوران قبل انقلاب در سال 1335 شروع شد و تا کنون ادامه داشته است هرچند در برخی دوران ها با سرعت و گاهی با سرعت کمتر، اما همواره سیری رو به جلو داشته است و برنامه ای که در زمانی دارای وابستگی محض و با اسراف دلار های نفتی بود، تبدیل به فعالیت علمی بومی شده و هم اکنون میتوان گفت که تمام قله های دانش  هسته ای به دست دانشمندان ایران فتح شده است. ایران به عنوان یکی از اعضای معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای از ابتدا مشارکتی فعال داشده است . از انجایی که ایران در آن زمان به علت همسایگی یکی از دو قدرت های بزرگ هسته ای ، و نگرانی از احتمال وقوع جنگ هسته ای میان این دو قدرت خواهان جلوگیری از گسترش سلاح های هسته ای و نیز خلع سلاح اتمی بوده است. همچنین همواره بر حق کشورهای فاقد سلاح بر تداوم استفاده صلح آمیز ازاین انرژی تاکید داشته است و همچنین همواره بر اهمیت تضمین امنیت کشور های فاقد سلاح از سوی کشور های دارنده سلاح تاکید داشده و معتقد بوده است که این موضوع جز رسالت منع گسترش و تولید سلاح هسته ای است و همواره ناخورسندی خود را از نپرداختن NPT به این موضوع ابراز داشتهاست. تعهدات ایران در این زمینه را میتوان به صورت زیر تقسیم کرد
1-    تعهد به عدم دریافت  و تولید سلاح هسته ای
2-    تعهد به عدم جستجو و یا دریافت کمک برای ساخت سلاح هسته ای
3-    تعهد به انعقاد موافقت نامه پادمان با اژانس بین المللی انرژی اتمی
در راستای این تعهدات تا پیش از سال 2003 در مورد ادعای سرویس های اطلاعاتی آمریکا و اسراییل هیچ گونه مدرکی یافت نشده است وآژانس نیز پایبندی ایران را در این زمینه بارها تاکید کرده است.
یکی از اصول معاهده NPT تضمین حق کشورها برای استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای است. این معاهده در ازای این که کشورها با عضویت در آن از اصول و قواعد منع گسترش تسلیحات اتمی تبعیت نموده و امکان تولید سلاح هسته ای را کنار گذاشته اند حق آن را در استفاده از انرژی صلح آمیز هسته ای به رسمیت شناخته و آن را سلب نشدنی اعلام کرده است. اما در عوض کشور های غربی حق ایران را در استفاده صلح آمیز از انرژی هستهای شامل فعالیت هایی چون غنی سازی اورانیوم ساخت راکتور آب سنگین بازفراوری سوخت مصرف شده و مراحلی نظیرآن که تکمیل کننده چرخه سوخت میباشند نمیشود . نهایتا در ماه اگوست 2002 نمایندگاه گروهک ترورسیتی منافقین گزارشی را در مورد نیروگاهای اراک و نطنظ منتشر کردند و ادعا کردند که ایران در استانه تولید بمب اتم است و این کشور با کمک عبدالقدیر خان  مشغول تحقیق آزمایش و تولید سلاح های هستهای است. آژانس نیز تحت تاثیر آمریکا و تحمیل اسناد ساختگی، اعلام داشت که اسناد مرتبط با فعالیت مشکوک هستهای جمهوری اسلامی را از چند منبع مختلف دریافت داشته و ایران ملزم به پاسخ گویی در این زمینه است. در همین راستا روزنامه الوطن چاپ کوست مرکز عالی امنیت ملی رژیم صیهونیستی در گزارشی اعلام کرد برنامه هستهای ایران به نقطه غیر قابل بازگشت رسیده است و اقدام نظامی تنها گزینه برای توقف این برنامه است. ایران جهت نشان دادن حسن نیت خود غنی سازی اورانیوم را به حالت تعلیق در اورد و وزیران امور خارجه سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس با حضور در تهران تعهداتی در قبال این تعلیق در بر عهده گرفتند و گمان میرفت درآخرین نشست شورای حکام آژانس بنین المللی انرژی اتمی پرونده هسته ای ایران بسته شود ولی فشارهای آمریکا و اسراییل اجازه تحقق آن را نداد و سه کشور مذکور نیز پیش نویس قطعنامه ای را تهیه کردند و عملاً همراهی خود را با آمریکا و از سوی دیگر زیر پاگذاشتن تعهداتشان را نشان دادند و نتیجه این مسئله تصویب قطع نامه 1929 شورای امنیت که و آغاز دور جدیدی از تحریم های یک جانبه و گسترده علیه ایران شد. علاوه برآن با تلاش کشورهای غربی در ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت، این ارجاع منجر به صدور قطع نامه هایی همچون قطع نامه 1696 شورای امنیت، قطع نامه 1737 شورا، قطع نامه 1747، قطع نامه 1803، قطع نامه1835  و قطع نامه 1929 شد ]6 [.
بند 1 ماده 2 معاهده منع کسترش مقرر میدارد هیچ یک از مواد این معاهده به گونه اي تفسیر نمیشود که برحق سلب نشدنی کشورهاي عضو در توسعه تحقیقات تولید و استفاده صلح آمیر از انژي هسته اي بدون تبعیض ، و با رعایت مواد 1 و 2 پایبند باشند هیچ محدودیتی بر اعمال حق آنان در استفاده صلح آمیز از انرژي هسته اي وجود ندارد. ایران نیز به عنوان یکی از اعضاي  NPT و با توجه به این که تاکنون هیج موردي از نقض مواد 1و 2 معاهده از سوي آن گزارش نشده ، شرایط مورد نظر براي استفاده از انرژي هستهاي براي مقاصد صلح آمیز را دارا میباشد و بر اساس ماده 4 مادامی که این شرایط برقرار
باشد التزام به موارد بند 1و 2 و از تعهد به منع تولید سلاح هستهاي تخطی نکند غیر قابل صلب میباشد
 اساس تمام این قطع نامه ها علاوه بر تحریم اشخاص حقیقی و حقوقی تعلیق تمام فعالیت های مرتبط با غنی سازی و بازفراوری از جمله تحقیق و توسعه که بایست توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی راستی آزمایی شود. بعد از روی کار آمدن دولت جدید در ایران مذاکرات هسته ای با رویکردی تازه از سر گرفته شد. اما سوالی که مطرح است این است که رویکرد رسیدن به توافقی که متضمن حقوق حقه ایران است و در راه زنده نگه داشتن خون شهدای هسته ای است ، یا هدف صرفا رسیدن به یک توافق است؟
 باری بعد از مذاکرات فشرده و طولانی، به مدت 20 ماه از ،2013 نهایتا کشور ایران و کشورهای 1+5 به توافقی رسیدند که خلاصه تعهدات ایران به صورت زیر میباشد
بر اساس این توافق، ایران ذخایر اورانیم غنی شده متوسط خودش را پاکسازی خواهد کرد و ذخیره‌سازی اورانیوم با غنای کم را تا ۹۸ درصد قطع می‌کند
 تعداد سانتریفیوژها را حدود دوسوم و حداقل به مدت ۱۵ سال کاهش می‌دهد.
۱۵ سال بعد، ایران موافقت کرده است که اورانیوم را بیش از ۳٫۶۷درصد غنی‌سازی نکند یا تأسیسات غنی سازی اورانیوم جدید یا رآکتور آب‌سنگین جدیدی را نسازد.

. فعالیت‌های غنی سازی اورانیوم به مدت ۱۰ سال به یک تک ساختمان که از سانتریفیوژهای نسل اول استفاده می‌کند محدود خواهد بود. دیگر تأسیسات نیز طبق پروتکل الحاقی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای اجتناب از خطرهای تکثیر سلاح‌های اتمی تبدیل خواهند شد.
 برای نظارت و تأیید اجرای توافق نامه توسط ایران، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) به تمام تأسیسات اتمی ایران دسترسی منظم خواهد داشت.
 در نتیجه این توافقنامه که تاییدیه پایدار متعهدین آن را به همراه دارد، ایران از تحریم‌های علیه ایران شورای امنیت ملل متحد، اتحادیه اروپا و ایالات متحده (تحریم‌های ثانویه) بیرون خواهد آمد. گفتنی است که این تحریم ها تنها شامل تحریم های هسته ای است در صورتی که بخش اعظمی از تحریم های ایران به اتهام ناروای نقض حقوق بشر و کمک ایران به حزب الله میباشد و بهانه ای برای انجام ندادن تعهدات.
نتیجه
همانطور که در بخش های قبلی گفته شد تاریخ فعالیت های ایران از شروع تا کنون همواره در یک راستا که استفاده صلح امیز از فناوری های هسته ای است گام برداشته و در تمام این دوران در جهت شفاف سازی تا انجا که در معاهدات بین المللی مانند NPT از کشور ها خواسته شده گام برداشته است و حتی در ایفای این عمل گام را فراتر نهاده و پروتکل الحاقی را داوطلبانه  به اجرا در آورده است. ایا این اعمال به پیش برد این هدف یعنی استفاده از این فناوری در جهت رفاه حال مردم ملت کمک کرده است؟ چراکه هدف از پیشرفت علم چیزی جز رفاه مردم نیست در صورتی که شاهدیم دول غربی در هر دوره ای خواسته های خود را بیشتر از پیش کرده اند در 2003 که خواستار تعلیق بخشی از فرایند چرخه سوخت بودن در نهایت  نظر به عدم استفاده ایران از چرخه سوخت داشته اند. سرویس ها جاسوسی آمریکا و اسراییل با استفاده از نفوذ خود توانستند اطلاعات دانشمندان هسته ای مارا که خود به آژانس سپرده بودیم استخراج کرده و نهایتا منجر به شهادت دانشمندانی چون شهید علی محمدی، شهریاری، احمدی روشن ، رضایی شد. همچنین اصرار به داشتن اطلاعات نظامی و بازدید از سایت های نظامی ایران را داشته اند که این خود مطمئنا نتیجه ای جز انجه که بر سر دانشمندان  هسته ای آمد نخواهد داشد.
کشور هاي غربی به رغم وعده هاي فراوان هرگز فناوري هسته اي را به نحوي که منشا نهایی تولید انرژي شود دراختیار ایران قرار نداده است و با سیاست هاي دوگانه با اخذ دلارهاي نفتی، بهره برداري آن را به تاخیر انداخته است. به عنوان مثال نیروگاه بوشهر که توسط آلمانها تعهد شده بود حتی نقشه راکتور را که در اختیار داشتند به ایران داده نشد و دولت ایران مجبور به ساخت مجدد آن توسط
فناوري روسیه و پرداخت هزینه هاي هنگفت شد. معاهدات بین المللی میتواند بالقوه منجر به ایجاد ثبات و امنیت شود اما باید در نظر داشت که چنین ثباتی و چنین امنیت مطمئنا با تغییر رویکرد طرفین دچار تزلزل و تغییر خواهد شد. همانطور که می بینیم برجام در دولت اوباما به عنوان بزرگترین کار دولت آمریکا یاد شده است و در دولت ترامپ به عنوان یک فاجعه در تاریخ آمریکا مطرح میشود.
هر دولت خارجی براي جلو گیري از پیشرفت دولت ما با ما وارد مذاکره میشود و در این زمان به دشمنی خود در نهان ادامه میدهد . ما نیز میبایست براي چنین روزي اماده شویم و قانع به این معاهدات نباشیم.
منابع:
[1] N, Robert, K, Hans, 2008. "U.S. nuclear forces". Bulletin of the Atomic Scientists. 64 (1)50–53.

[2] J, Baggott., 2010. “The First War of Physics: The Secret History of the Atom Bomb, 1939-1949” New York: PegasusBooks
.
[3] J, Richelson, 2007. "A Terrifying Prospect". Spying on the Bomb: American
Nuclear Intelligence from Nazi Germany to Iran and North Korea , New York:.p. 600. ISBN 9780393329827.

[4] M, Zakeri., 2012. Iran's nuclear rights. Hamshahri [3] Author, A., Author, B.,
1998. “Article title”. In Proceedings Title, Vol. 1 of Series name, Organization Name,
Publisher Name, pp. 1–3.
[5] J, Glatung.,1967.”On the Effects of international Economic Sanction”. Journal of
Word Politics, (19) 438

[6] T, Stefan., 2003.” The statements by the president of security Council”. Chinese
journals of International Law, 2(2) 458

[7] R, M,Murray., 2001.” Nuclear energy”.(Fifth Edition), Butterworth Heinemann